امروزه به دلیل رشد سرمایه گذاری برای خرید ملک، یکی از کارهایی که در اولویت قرار دارد قیمت گذاری و ارزیابی ملک است.
در واقع ارزیابی ملک به این معنی است که قیمت و ارزش واقعی ملک به صورت دقیق مشخص شود که به عوامل مختلفی نیز بستگی دارد که از جمله مهم ترین آنها می توان به مساحت، عرض گذر، شرایط و نوع کاربری ملک، ارزش محدوده ملک، ابعاد، سند دار بودن، امکانات ملک و…اشاره کرد که بسیار بر روی ارزیابی ملک تاثیرگذار هستند.
تعریفی که می توان برای ارزیابی ملک در نظر گرفت این است روشی که توسط آن، قیمت یا ارزش واقعی یک ملک مطابق با پارامترهای مختلفی در یک منطقه تعیین می شود و پارامترهای زیادی در ارزیابی ملک و قیمت گذاری آن دخیل هستند متراژ، سن بنا، نقشه ملک، موقعیت مکانی، نوع کاربری، نوع سند مالکیت(رسمی یا عادی و….)، نوع مصالح و ابزارالاتی که در یک ملک استفاده شده و … را می توان نام برد.
البته شرایط دیگری مانند عرضه و تقاضا در بازار روز کشور از جمله پارامترهای محیطی محسوب می شوند که بر روی قیمت گذاری و ارزیابی ملک تاثیرگذار هستند.
در ارزیابی ملک عوامل مختلفی باید مورد بررسی قرار گیرد عرض معبر، سن بنا، مساحت زمین، موقعیت مکانی، امکانات رفاهی و… که در شمار ویژکی های انحصاری ملک قرار دارد باید به دقت بازبینی شود به همین خاطر ارزیابی ملک بسیار دشوار و پیچیده خواهد بود.
برای ارزیابی ملک باید دو بخش مهم عرصه و اعیان به صورت دقیق مشخص شود اما به صورت اختصار طبق تعریف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ارزش عرصه به زمین و ارزش اعیان به ساختمان گفته می شود و در ارزیابی ملک باید هر یک از این ارزش ها به صورت مجزا قیمت گذاری و ارزیابی شوند.
همه ما شاید در طول زندگیمان در مورد کارشناسی ارزیابی ملک شنیده باشیم و یا حتی به آن مواجه شده باشیم. شاید ما در زمان قیمت گذاری ملک، تقسیم بندی ملک مابین شرکاء، اثبات تمکن مالی در امور مربوط به مهاجرت یا دریافت وام، ارزیابی وثیقه و خیلی موارد دیگر با موضوع ارزیابی ملک و کارشناسی آن روبرو شدیم.
این ارزیابی ملک حتما باید توسط کارشناسی رسمی دادگستری ارزیابی املاک یا به عبارتی همان کارشناسی رسمی دادگستری راه و ساختمان انجام گیرد.
در این شرایط فرایند ارزیابی ملک، توسط کارشناس دادگستری بررسی می شود در ابتدا مالک یا مالکین با مراجعه به کارشناس رسمی دادگستری، اسناد و مدارک ملک خود را برای بررسی ملک مورد نظر توسط کارشناس ارائه می دهند سپس کارشناس امور ثبتی به بررسی وضعیت ثبتی ملک، بررسی پلاک ثبتی سند، ارزیابی نوع کاربری ملک، بررسی تصرفات در ملک، بررسی مسائل حقوقی ملک، بررسی منافع در ملک، بررسی تملک پهنه ملک به همراه عقب نشینی آن، بررسی پایان کار، بررسی عیوب پنهانی ملک می پردازد و پس از بررسی موارد گفته شده و مطابق قیمت منطقه و شرایط اقتصادی، ملک مورد نظر را ارزیابی کرده و در پایان ارزش و قیمت واعی ملک را تعیین می نماید.
پس می توانیم نتیجه بگیریم که این امر یعنی ارزیابی ملک، بسیار امری با اهمیت میباشد و به همین دلیل باید به صورت کاملا دقیق و تخصصی انجام گیرد. در ادامه، دلایل اهمیت کارشناسی ارزیابی املاک، موارد مورد ارزیابی، وظایف کارشناس رسمی دادگستری و نکات مربوط به آن و همچنین تعرفه ارزیابی ملک را بررسی کرده و با آنها آشنا میشویم.
قبل از اینکه به مباحث مربوط به عوامل موثر در ارزیابی و قیمت گذاری ملک و تعرفه های آن و غیره بپردازیم، اساسی ترین و مهمترین بخش کارشناسی ارزیابی ملک را بررسی می کنیم.
کارشناسی ارزیابی املاک و اراضی بسیار با اهمیت است و نتیجه میگیریم که این کارشناسی باید توسط فردی متخصص همراه با دانش و تجربه فراوان در این زمینه صورت گیرد.
یعنی در این زمینه نمیشود به هر کس که از راه رسید اعتماد کرده و ارزیابی املاک و اراضی خود را بر عهده آن گذاشت. حالا این سوال پیش می آید که در این زمینه به چه کسی باید اعتماد کرد؟ کاملا مشخص است که در هر عمل و اقدامی، یک نیروی متخصص و با تجربه همیشه بهترین راه حلها را ارائه میدهد و می تواند نیاز ما را رفع نماید.
کارشناسی ارزیابی ملک
کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی املاک همان شخصی است که به دنبال آن می گردیم. کارشناسی ارزیابی ملک و قیمت گذاری املاک را می توان از وظایف مهم کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان دانست. کارشناس رسمی دادگستری در رشته راه و ساختمان یا همان ارزیابی ملک دارای دو نوع صلاحیت میباشد، یکی کاربردی و دیگری تخصصی. یک کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان وظایف مختلفی دارد. از جمله مباحث مورد ارزیابی کارشناس رسمی دادگستری شامل موارد زیر میشود:
تمامی موارد نام برده شده، از وظایف و صلاحیت های کاربردی کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان میباشد. صلاحیت تخصصی کارشناس رسمی مربوط به امور تخصصی در رشته معماری و تزئینات داخلی میشوند. یکی از پرکاربردترین و مهمترین وظایف کارشناس رسمی دادگستری، ارزیابی ملک و قیمت گذاری ملک می باشد.
ما چه زمانی به این ارزیابی نیاز داریم؟ یا اصلا در چه زمانی این ارزیابی ملک برای ما ضرورت پیدا میکند؟
در زندگی خود با مسائلی روبرو شدیم که میخواهیم ملک مورد نظر خود را به طور دقیق و با جزئیات، قیمت گذاری کنیم و در عین حال به یک کارشناسی بی طرف و متخصص نیاز داریم. اگر بخواهیم به طور دقیق تر بیان کنیم که در چه مواردی به سراغ کارشناسی ارزیابی ملک می رویم، به موارد زیر اشاره می نماییم:
یک نکته مورد توجه این است که این ارزیابی ملک، ارزیابی املاک مسکونی، تجاری، اداری و صنعتی، ورزشی، هنری، فرهنگی و… را شامل میشود و هر کدام از آنها در هنگام ارزیابی و قیمت گذاری دارای معیارهای متفاوتی می باشند.
کارشناس رسمی دادگستری برای ارزیابی و قیمت گذاری ملک، معیارهای بسیاری را مورد بررسی قرار میدهد، چرا که در امروزه عوامل متعدد و بسیاری وجود دارند که بر قیمت املاک و اراضی اثر میگذارند. از جمله عوامل تاثیرگذار بر روی ارزیابی کارشناس جهت تعیین قیمت بروز املاک و اراضی عبارتند از:
این عامل مهم، معمولا برای دریافت و استفاده از وام مسکن بیشتر توسط کارشناس مورد توجه قرار میگیرد. باید در نظر گرفت که هر چه میزان نرخ بهره کمتر باشد، هزینه دریافت وام جهت خرید ملک نیز کمتر میشود. در چنین زمانی، با افزایش تقاضا برای خرید ملک، قیمت ملک نیز افزایش می یابد.
انواع سیاستهای دولتی مانند یارانه، کسورات، مالیات و… میتواند به صورت قابل توجهی بر روی تقاضای خرید ملک و همچنین قیمت آن تاثیرگذار باشد.
تمامی عواملی که در مبحث جمعیت شناختی مورد بررسی قرار می گیرند مانند سن، نژاد، جنسیت، درآمد، مهاجرت، رشد جمعیت و …. بر روی قیمت گذاری املاک اثر میگذارند. باید توجه داشته باشیم که این آمار که معمولا هم نادیده گرفته میشوند، میتوانند تا سالیان سال بر روی قیمت املاک و اراضی تاثیر گذار باشند.
یکی از مهمترین عوامل موثر بر قیمت ملک، نوع کاربری ملک یعنی همان مسکونی، اداری، صنعتی، تجاری و… بودن آن است.
هرچه زمین مورد نظر مرغوب تر باشد، ارزش و قیمت آن نیز بیشتر میشود. از جمله مواردی که بر روی ارزش زمین یا همان عرصه تاثیرگذار است میتوان به وجود امکان تغییر کاربری، موقعیت ملک نسبت به معابر، عرض معبر و چند بر بودن ملک ( همان تعداد گذرهای مجاور ملک میباشد. )، اندازه و ابعاد ملک مخصوصا طول ضلعی که به معبر متصل است و… اشاره نمود.
عمر بنا یا همان سن ساختمان را میتوان به عنوان یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر قیمت گذاری ملک معرفی نمود. به این صورت که کارشناس دادگستری در هنگام کارشناسی ارزیابی ملک، عمر بنا و میزان فرسودگی ( در صورت قدیمی بودن بنا یعنی حدود بالای 25 سال ) و… را مورد بررسی قرار میدهد. هرچه سن بنا بالاتر باشد بسته به عرف و میزان فرسودگی، قیمت و ارزش آن نیز کاهش مییابد.
با توجه به تورم و وضعیت نابسامان کنونی، یکی از عوامل موثر در قیمت املاک، زمان است. مثلا ممکن است که ما ملکی را در تیر ماه معامله کرده و بفروشیم، ولی موعد تنظیم سند مالکیت در آذر ماه باشد، قطعا در این چند ماه قیمت ملک تغییر میکند. اگر قیمت و ارزش ملک در تیر ماه بیشتر بوده باشد، در چنین مواقعی می توانیم ادعای غبن یا به عبارتی ادعای ضرر در معامله کنیم، هر چند در این موارد قاضی، دادخواست را موجه تشخیص نمی دهد و یا با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری، اقدام به ارزیابی قیمت و ارزش ملک در زمان و تاریخ معامله می نماید.
ارزش اعیانی همان ارزش بنا و یا ساختمان میباشد. عواملی چون عوارض صدور پروانه، عوارض مازاد تراکم، عوارض پیش آمدگی، عوارض حذف پارکینگ ( در شرایط خاص و استثنا )، حق سرقفلی و پیشه در املاک تجاری، هزینه های احداث بنا ( هزینه تجهیزات و مصالح و ماشین آلات، هزینه نظارت، هزینه مدیریت اجرا و… ) و غیره بر روی ارزش اعیان ( بنا ) تاثیر میگذارند.
موقعیت منطقه ای ملک، بر کارشناسی ارزیابی ملک تاثیرگذار است. به گونه ای که ارزش و قیمت ملکی که در خارج محدوده شهر است با ملکی که موقعیت آن در محدوده داخلی شهر میباشد، بسیار متفاوت است.
دسترسی: میزان دسترسی ملک به شدت بر روی ارزیابی ملک و قیمت گذاری آن تاثیر میگذارد. مجاورت با جادهها ( مخصوصا معابر اصلی )، نزدیکی و دسترسی به فرودگاهها، مراکز خرید، مراکز تفریحی، مراکز آموزشی، فضای سبز و پارکها، مراکز درمانی، پایانههای مسافربری و… از جمله عواملی هستند که موجب افزایش قیمت املاک و اراضی میشود.
امکانات ملک: هرچه ملک ما دارای امکانات و تاسیسات بیشتر و بهتری باشد، ارزش و قیمت آن نیز افزایش پیدا میکند. خطوط تلفن، سیستم آب و فاضلاب، اتصالات برقی، پارکینگ و هر گونه امکاناتی که موجب افزایش رفاه و آسایش ما میشود، همان عواملی هستند که بر روی قیمت و ارزش زمین اثر می گذارند.
عرضه و تقاضا: گاهی اوقات در مناطق خاص، تقاضای ملک با عرضه آن رابطه معکوس دارد. یعنی، در منطقهای که تقاضای خرید ملک بالا می باشد ولی میزان عرضه و دسترسی ملک در آن منطقه کم باشد، در این صورت قیمت و ارزش ملک به شدت افزایش مییابد. تغییرات جمعیتی یکی از عوامل افزایش تقاضای ملک میباشد.
ساختار ملک: متریال و مصالح مورد استفاده در بنا و نمای ساختمان، طراحی، نقشه، کیفیت ساختمانی ( منظور از کیفیت ساختمانی نوساز، قابل نگهداری، تعمیری، تخریبی و… بودن ملک میباشد. )، تعداد طبقات یا همان ارتفاع ساختمان و تمام ویژگیهای فیزیکی ساختمان بر روی کارشناسی ارزیابی ملک و همچنین قیمت گذاری ملک تاثیر میگذارند.
نوع سند: یکی دیگر از موارد تاثیرگذار و مهم بر قیمت ملک، نوع سند آن است. قطعا املاک قولنامه ای قیمت کمتری نسبت به املاک سنددار دارند، اما در میان قیمت املاک سنددار نیز تفاوت بسیاری وجود دارد. انواع سندهای املاک شامل، سند تک برگ، سند اوقافی، سند مشاعی، سند منگوله دار، سند ملکی عرصه و اعیان، سند ملکی تفکیکی، سند ملکی رهنی و … می باشند.
عوامل فراوانی وجود دارند که بر ارزیابی ملک و قیمت گذاری روی آن موثر است و به نوعی از معیارهای ارزیابی ملک به حساب میآید. برخی دیگر از این عوامل شامل مواردی چون قیمت روز در بازار املاک، میزان نورگیری ملک، جهت ساخت بنا، مساحت ملک، طبقه قرارگیری ملک، مشاع بودن یا نبودن ملک ( مشاع بودن یک ملک یعنی چند نفر مالک هستند اما بخش مالکیت هر کدام از آنها مشخص نشده است.) و … میباشد.
کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی ملک یا همان راه و ساختمان توسط نقشه برداری به تعیین مساحت دقیق ملک و ساختمان میپردازد. نقشه هایی که از نقشه برداری بدست می آید، در ارزیابی ملک، قیمت گذاری ملک، تعیین تکلیف سندی در موارد مربوط به وراثت و … مورد استفاده قرار میگیرد. نقشه برداری را میتوان به عنوان یکی از بهترین روشها برای حل اختلافات، مخصوصا اختلافات مربوط به خط مرزی بین دو قطعه زمین معرفی نمود. به عبارتی میتوان گفت که هر وقت مالکان املاک مجاور و همسایه بر سر مرز دقیق املاک خود دچار اختلاف و ناسازگاری میشوند و نمیتوانند با هم به توافق برسند، استفاده از نقشه برداری توسط کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان بهترین گزینه برای حل این اختلافات میباشد.
دلیل نیاز پیدا کردن به یک کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی ملک برای ما مشخص شد، ولی حالا شاید برای خیلی از ما این سوال پیش بیاید که حق الزحمه یا دستمزد یک کارشناس رسمی دادگستری چقدر است؟ کارشناسان رسمی دادگستری به گروه های مختلفی تقسیم میشوند و برای هر کدام از آنها تعرفه ها و حق الزحمه هایی مشخص شده است.
راه و ساختمان و نقشه برداری در گروه 6 قرار دارد و برخی از تعرفه های ارزیابی ملک به صورت زیر می باشد:
دلایل اهمیت و ضرورت ارزیابی ملک و قیمت گذاری بر روی آن را بررسی کردیم، با عوامل موثر بر قیمت املاک و همچنین وظایف و خدمات کارشناس رسمی دادگستری آشنا شدیم و میتوانیم نتیجه بگیریم که رسیدن به یک ارزیابی و قیمت گذاری ملک دقیق و مطمئن زمانی میسر میشود که حتما امر کارشناسی ارزیابی ملک توسط یک کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان یا ارزیابی املاک متخصص و با تجربه به انجام برسد.
کارشناس مربوطه با بررسی ملک از جوانب مختلف ارزیابی را انجام می دهد.
کارشناس رسمی راه ساختمان صلاحیت ارزیابی ملک را دارد.
قیمت گذاری ملک بحث پیچیده و مهمی است و استفاده از نرم افزار های ارزیابی ملک توصیه نمی شود.